Autor: MSc Biljana Savić, Viši stručni saradnik, Glavna banka Republike Srpske, Centralna banka Bosne i Hercegovine. e-mail adresa: savicbiljana333@gmail.com

Strategija je inovativni instrument saradnje između zemalja članica EU i ne-članica, teritorija i ljudi Jadransko-jonskog regiona, koja ima i politički cilj pružanja pomoći zemljama kandidatima i potencijalnim kandidatima, na njihovom putu ka EU. ((Joint Statement on a governance and management system for the implementation of the EU Strategy for the Adriatic and Ionian Region,Brussels, the EUSAIR Launch Conference, 18 November 2014, Brussels, http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/cooperate/adriat_ionian/pdf/joint_statement_governance_en.pdf/17/03/2015 ))

Jadransko-jonski makro region

Makro-region je područje, koje uključuje teritorije različitih zemalja ili regiona, koje povezuje jedna ili više zajedničkih karakteristika ili izazova. ((DG Regional Policy, http://www.ai-macroregion.eu/index.php?option=com_content&view=article&id=178&Itemid=667)) To praktično znači da se ne radi o geografskom području sa unaprijed defininisanim granicama, nego o funkcionalnom području sastavljenom od nacionalnih, regionalnih i lokalnih učesnika, koji rješavaju zajedničkom akcijom izazove i probleme, koje međusobno dijele te iskorištavaju nerealizovane potencijale. Jadransko-jonski region (Adriatic Ionian Region) je funkcionalno područje definisano, prije svega, Jadranskim i Jonskim bazenom i ima važan geostrateški značaj kao veza Centralne Evrope i Sredozemlja. Region obuhvata površinu od oko 610. 000 km2 sa populacijom od preko 90 miliona stanovnika.

U pogledu društveno-ekonomskog razvoja postoje velike razlike između pojedinih dijelova regiona. S jedne strane su zemlje, koje imaju bruto društveni proizvod po glavi stanovnika  20% iznad prosjeka EU i nisku stopu nezaposlenosti, a s druge strane su zemlje zapadnog Balkana, čiji je BDP po glavi stanovnika 70% ispod prosjeka EU i stopa nezaposlenosti preko 30%. Region ima razvijene trgovinske veze. Značaj trgovine unutar regiona je različit za pojedine zemlje i varira od 20% do 50%, što vrijedi za Srbiju i Bosnu i Hercegovinu, a niži je za zemlje članice EU. Najveći udio intra-trgovine od preko 50% imaju Crna Gora i Albanija. ((Options for building a Macro Region, t33Srl.p15.,www.T33.it)) Međutim, posljednjih godina uočava se opadajući trend trgovine u regionu. Pristupačnost regiona je slaba zbog ozbiljnih infrastrukturnih nedostataka, što dovodi do njegove izolovanosti u odnosu na rayvijeniji dio Evrope. Na putnoj i željezničkoj mreži zapadnog Balkana neophodne su popravke, uklanjanje uskih grla i uspostavljanje veza koje nedostaju kao i nadogradnja kapaciteta. Povećava se zagušenost pomorskog saobraćaja, a povezanost mora i kopna je slaba. Istovremeno, region ima velike mogućnosti za razvoj, koje mogu na adekvatniji način biti iskorištene regionalnim pristupom. Postoji veliki potencijal za plavi razvoj i za bolje povezivanje mora i kopna, kao i za intermodalni transport. Zahvaljujući izuzetnim prirodnim ljepotama i biodiverzitetu, te veoma bogatoj kulturnoj, istorijskoj i arheološkoj baštini, region ima veliki potencijal za razvoj raznih vrsta održivog turizma.

U sklopu vanjske politike prema Balkanu, Italija je dala inicijativu za kreiranje Jadransko-jonskog makro regiona. Najavljujući formiranjue trećeg EU makro regiona, po uzoru na dva postojeća makro regiona, italijanski ministar inostranih poslova Italije, Franco Frattini, je naglasio:

Krajnji cilj ovog ambicioznog plana je integracija zemalja zapadnog Balkana u EU. ((Andrea,Stocchiero, “The geopolitical game of the European Union strategy for macro-regions: Where does the Mediterranean stand?” Working Papers. 74/2010, Rome, July 2010, p.14.))

Stvaranje Jadransko-jonskog regiona vezano je za dugogodišnju uspješnu transnacionalnu saradnju pod pokroviteljstvom Jadransko-jonske inicijative, ali i u okviru Euroregije, koja je uspostavila snažne veze između zemalja učesnica kao i samostalnu regionalnu saradnju između gradova, privrednih komora i univerziteta.

Nastanak Jadransko-jonske inicijative

Jadransko-jonska inicijativa – JJI (engl. Adriatic-Ionian Initiative – AII) je nastala na osnovu inicijative koja je bila orijentisana na Jadransko more, a nakon uključenja Grčke, proširena je i na Jonsko more. Na vanrednom samitu EU, koji je održan u Tampereu, u Finskoj, 15. i 16. oktobra 1999. godine, italijanska vlada je predstavila Jadransko-jonsku inicijativu i dobila podršku EU. Cilj JJI je podsticanja razvoja i jačanja sigurnosti Jadransko-jonskog regiona i intenziviranja saradnje između zemalja regiona, kao i i podsticanje zemalja ne-članica u procesu njihovog približavanja EU. Italijanski zvaničnici su istakli da JJI treba da posluži i jačanju mediteranske dimenzije Evropske unije. Zvanično pokretanje JJI uslijedilo je tokom Konferencije o sigurnosti i razvoju Jadranskog i Jonskog mora u Ankoni, 19. i 20 maja 2000. godine. Konferencija je rezultirala usvajanjem Ankonske deklaracije, koja predstavlja osnivački akt JJI. Na ovoj konferenciji učestvovali su ministri inostranih poslova iz šest zemalja učesnica (Albanija, Bosna i Hercegovina, Grčka, Hrvatska, Italija i Slovenija). Inicijativa je kasnije proširena na Federaciju Srbije i Crne Gore, a nakon njene secesije 2006. godine, Srbija i Crna Gora pojedinačno su postale članice, tako da sada članstvo JJI čini osam zemalja. Inicijativa pruža okvir za ostvarivanje saradnje u oblasti saobraćaja, pomorstva, turizma, obrazovanja, zaštite životne sredine i kulturnog nasljeđa, razvoja malih i srednjih preduzeća i borbe protiv organizovanog kriminala. Istovremeno, JJI služi i kao forum za razmjenu političkih mišljenja. ((htpp://mvp.gov.ba/vanjska_politika_bih/multilateralni_odnosi/regionalne_inicijative/jadransko_jonska_inicijativa/?id=148/15/03/2015 ))

Organizacija JJI

Organizacionu strukturu Jadransko-jonske inicijative čine Predsjedništvo, Jadransko-jonski savjet, Odbor visokih funkcionera i Stalni sekretarijat JJI. Organ odlučivanja JJI je Jadransko-jonski savjet (Adriatic- Ionian Council- AIC), koji se sastaje jednom godišnje. Predsjedavanje JJI je rotirajuće, mijenja se svakog maja/juna tekuće godine i to prema abecednom redosljedu na engleskom jeziku.

Predsjedavanje Jadransko-jonskom inicijativom

2000-2001. Hrvatska	2008-2009. Grčka
2001-2002. Grčka	2009-2010. Italija
2002-2003. Italija	2010-2011. Crna Gora
2003-2004. Slovenija	2011-2012. Srbija
2004-2005. Srbija i Crna Gora (Crna Gora)	2012-2013. Slovenija
2005-2006. Albanija	2013-2014. Albanija
2006-2007. Bosna i Hercegovina	2014-2015. Bosna i Hercegovina
2007-2008. Hrvatska	2015-2016. Hrvatska

Bosna i Hercegovina je predsjedavala Jadransko-jonskom inicijativom od 1. juna 2014. godine do juna 2015. godine. Inauguralni sastanak Komiteta visokih zvaničnika Jadransko-jonske inicijative, održan je 17. juna 2014. godine u ministarstvu inostranih poslova Bosne i Hercegovine. Tokom sastanka, BiH je predstavila prioritete svog predsjedavanja, koji su se odnosili na ekonomiju, ekologiju, turizam i transposrt, a posebna pažnja je posvećena problemu poplava i saniranju posljedica. Bosna i Hercegovina je bila i nosilac jednog od IPA projekata Jadransko-jonske inicijative u vrijednosti od 6,5 miliona eura iz domena zdravstvene pomoći bolesnim osobama u regionu. Od 1. Juna 2015. godine, Hrvatska je preuzela jednogodišnje predsjedavanje JJI.

Prekretnicu u radu JJI predstavlja ministarski sastanak zemalja članica Jadransko-jonske inicijative, održan 01. juna 2007. godine, u Sarajevu, donošenjem važnih odluka o njenoj reorganizaciji. Tom prilikom usvojena je Sarajevska deklaracija i donesena odluka da Inicijativa, po uzoru na druge vidove regionalne saradnje, dobije Stalni sekretarijat, s ciljem uspješnijeg i boljeg rada. Italija je ponudila da sjedište Sekretarijata bude u Ankoni, što je prihvaćeno. U Zagrebačkoj deklaraciji, od 27. maja 20008. godine izraženo je uvjerenje da će Stalni sekretarijat

doprinijeti boljoj koordinaciji projektno-orijentisanih aktivnosti JJI i efikasno pomagati zemljama učesnicama u njihovoj saradnji na sistematičan način ((http://www.mvep.hr/hr/vanjska-politika/multilateralni-odnosi/jadransko-jonska-inicijativa-(jji)/zagrebacka-deklaracija/19/03/2015 ))

Stalni sekretarijat Jadransko-jonske inicijative (Adriatic and Ionian Initiative Permanent Secretary – AII PS) je zvanično uspostavljen 19. juna 2008 godine u Ankoni. Sekretarijat pruža podršku članici JJI koja predsjedava inicijativom, kao i zemljama članicama kroz obezbjeđivanje administrativne koordinacije u zajedničkim aktivnostima i kroz promovisanje rada Jadransko-jonske inicijative kod relevantnih institucija Evropske unije, RCC, potencijalnih donatora i javnosti. Stalnim sekretarijatom upravlja glavi sekretar, koga biraju zemlje učesnice JJI. Iskazana je neophodnost unapređivanja regionalne saradnje i dobrosusjedskih odnosa, što je od posebnog značaja za zemlje kandidate i potencijalne kandidate, na njihovom putu ka evropskim integracijama. Na desetogodišnjicu Jadransko-jonske inicijative, 5 maja 2010. godine, Jadransko- jonski savjet je objavio Deklaraciju podrške Jadransko-jonskoj strategiji (Declaration on the Support to the EUSAIR), koju su potpisali Ministri inostranih poslova zemalja JJI. Prijedlog o kreiranju Jadransko-jonskog regiona predstavljen je zatim na Samitu EU, 2. juna 2010. godine, u Sarajevu, u sklopu podrške procesu proširenja EU.

Komitet regija je pokrenuo inicijativu o „Teritorijalnoj saradnji u Sredozemlju kroz Jadransko-jonski region.“ Ovaj izvještaj, poznat pod nazivom Spacca izvještaj, jer ga je izložio predsjednik Marche regiona, Gian Mario Spacca, odobren je u oktobru 2011. godine.

Podrška integraciji zemalja zapadnog Balkana iskazana je i tokom Foruma “Evropski makro regioni: Integracija kroz teritorijalnu saradnju,” koju je Komitet regiona organizovao 13. aprila 2013. godine, u Briselu. U pozdravnom govoru, podsekretar ministarstva inostranih poslova Italije, senator Alfredo Mantica, izjavio je da su

jačanje regionalne saradnje i integracija zemalja zapadnog Balkana dva lica iste medalje. Kreiranje Jadransko-jonskog makro regiona trebalo bi da stvori neophodni politički inkubator procesa, koji je počeo sa Solunskom agendum i koji sada treba da uđe u završnu fazu. ((Forum “European macro-regions. Integration through territorial co-operation,” Bruxelles, 13 aprile 2010, Intervento del Sottosegretario degli Affari Esteri, Senatore Alfredo Mantica))

Značajni rezultati u procesu kreiranja Strategije za Jadransko-jonski region, postignuti su tokom 2014. godine, za vrijeme predsjedavanja Italije i Grčke, Evropskom unijom.

Mreže institucionalne saradnje

U cilju pružanja podrške koheziji konkurentnosti i inovativnosti makro-regiona, uspostavljene su mreže institucionalne saradnje: Forum privrednih komora Jadransko-jonskog područja,; Jadranska i Jonska euroregija, Forum jadranskih i jonskih gradova i Mreža univerziteta UniAdrion.

Forum Jadransko-jonskih gradova je međunarodna organizacija, osnovana 30. aprila 1999. godine,na inicijativu Ankone, sa ciljem uspostavljanja i jačanja ekonomske, društvene i kulturne saradnje između gradova i opština na obalama Jadranskog i Jonskog mora.
Forum ima 56 gradova i opština iz sedam priobalnih zemalja Jadranskog i Jonskog mora (Albanija, Bosna i Hercegovina, Crna Gora, Hrvatska, Grčka, Italija i Slovenija. Iz Bosne i Hercegovine članovi Foruma su Neum i Mostar. Godišnje skupštine Foruma održavaju se naizmjenično u gradovima s obje strane Jadranskog mora. Predsjedništvo Foruma je u Kotoru, a Potpredsjedništvo u Brindiziju, Italiji. Generalni Sekretarijat Foruma je, od osnivanja u Ankoni, gdje će ostati i naredne dvije godine, a nakon toga, bi trebao postati rotirajući. Evropska unija priznaje Forum jadransko-jonskih gradova, što omogućava dobijanje finansijske podrške iz EU i međunarodnih fondova. Najvažniji projekti Foruma su Jadranski Akcioni Plan 2020, (AAP2020), Saradnja Jadransko-jonskih gradova i luka (IONAS) i Jadranska Univerzitetska mreža (UNIADRION).

UniAdrion predstavlja virtuelni univerzitet Jadransko-jonske regije (Virtual University of the Adriatic – Ionian Region). Temelji saradnje između univerziteta i istraživačkih centara Jadransko-jonskog bazena postavljeni su tokom Konferencije u Ankoni, u maju 2000 godine. Nekoliko mjeseci nakon osnivanja JJI, 15 i 16. decembra 2000. godine,u Raveni, na inicijativu univerziteta iz Bolonje i Ankone, održana je Konferenciju pod nazivom „Kultura kao most: među-univerzitetska saradnja Jadransko-jonskog bazena.“ Učesnici ove konferencije donijeli su odluku o osnivanju virtuelnog univerziteta Jadransko-jonske regije pod imenom UniAdrion. Kreiranje univerziteta Jadransko-jonske regije finansijski su podržala Ministarstvo inostranih poslova i Ministarstvo univerziteta i naučnog i tehnološkog istraživanja Italije. Zvanična inauguracija UniAdrion-a uslijedila je u oktobru 2001. godine potpisivanjem Ravenske deklaracije (Ravenna Declaration) od strane akademskih predstavnika sa 22 univerziteta iz sedam zemalja Jadransko-jonskog bazena i sastavljanjem Povelje (UniAdrion Charter). U oktobru 2002. godine tri univerziteta iz Italije su postali UniAdrion partneri, a univerzitet iz Skoplja je prihvaćen kao član sa specijalnim statusom, s obzirom na to da nema izlaz na Jadranko-jonsko more. Premda je ovo međunarodno udruženje kreirano kao virtuelni univerzitet, ipak ima svoju organizacionu strukturu, koju čine predsjednik, generalna skupština, savjetodavni odbor i izvršni sekretarijat. Generalna skupština svake dvije godine bira Predsjednika, koji zakonski predstavlja Uniadrion. Forum Univerziteta čine svi rektori univerziteta članica, a savjetodavni odbor predstavlja izvršni organ UniAdriona. Izvršni sekretarijat, koji koordinira implementaciju projekata i obavlja organizacionu djelatnost, smješten je u Raveni, u Italiji, gdje je i zvanično sjedište UniAdrion-a. Među-univerzitetska saradnja mreže UniAdrion-a je multidisciplinarna odvija se putem četiri radne grupe i to: (1) zaštita kulturne baštine; (2) životna sredina i održivi razvoj; (3) kulturni turizam i (4) komunikacija i unapređenje ekonomskih odnosa. Da bi se obezbijedio kontinuitet rada, sve radne grupe u okviru JJI nominuju predsjedavajućeg koji permanentno obavlja navedenu funkciju. Mreža univerzitetske saradnje između zemalja Jadransko-jonskog bazena ostvaruje se preko univerzitetskih fokalnih tačaka. Trenutno postoji sedam fokalnih tačaka, po jedna za svaku od zemalja članica UniAdriona. Iz Bosne i Hercegovine članovi UniAdrion mreže su univerziteti iz Banja Luke, Mostara, Sarajeva i Tuzle, a Univerzitet iz Sarajeva je fokalna tačka za BiH.

Forum privrednih komora jadransko-jonskog područja (AIC Forum), koji objedinjuje privredne komore priobalnih regija Jadransko-jonskog bazena, osnovan je tokom 2001. godine, na inicijativu privrednih komora iz Ankone i Splita, radi unapređenja privrednog razvoja na jadransko-jonskom području i koordiniranja djelovanja privrednih komora. Danas ima u svom članstvu 45 privrednih komora iz sedam priobalnih zemalja Jadranskog i Jonskog mora. Djelatnost Foruma se odvija putem sedam tematskih radnih grupa i to: žensko preduzetništvo, transport, turizam, poljoprivreda, ribarstvo/marikultura, životna sredina i upravljanje EU projektima. Članstvo Foruma čine 45 privrednih komora i institucija iz Jadransko-jonske regije, kao i tri člana podrške. Iz Bosne i Hercegovije samo je jedna privredna komora članica Foruma (Privredna komora Federacije Bosne i Hercegovine). U cilju promocije pravne i administrativne integracije jadranske makro regije, osnovan je Arbitražni sud koji pruža članicama usluge mirenja i arbitraže. Na sastanku 31. septembra 2002. godine u Ankoni, dogovoreno je da se forum institucionalizira tako da se osnuje Udruženje Jadransko-jonskih privrednih komora sa sjedištem u Ankoni. Tokom 2010. godine, Asocijacija postala pridruženi član Asocijacije evropskih komora (European Association of Chambers of Commerce and Industry – Eurochambres), sa sjedištem u Briselu.

Jadransko-jonska Euroregija (Adriatic Ionian Euroregion – AIE) je osnovana 30. juna 2006. godine u Puli, radi promocije transnacionalne saradnje između regiona i lokalnih vlasti zemalja jadranskog i jonskog bazena. Ova neprofitna organizacija ima 26 članova, koje čine regionalne i lokalne vlasti Italije, Grčke, Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Crne Gore i Albanije i većina ih je NUTS2 (prvi nivo ispod države, u skladu sa nomenklaturom Evropske unije NUTS i administracijom države). Ukupna teritorija uključenih regiona je preko 200 000 km² sa preko 2 miliona stanovnika. Organizacionu strukturu AIE čine: predsjednik, skupština, izvršni i nadzorni odbor. Ciljevi Jadransko-jonske Euroregije obuhvataju zaštitu kulturnog nasljeđa, zaštitu životne sredine, održivi ekonomski razvoj u oblasti malih i srednjih preduzeća, turizma, ribarstva, transporta i infrastrukture. Aktivnosti AIE se realizuje preko šest komisija: komisija za turizam i kulturu; za ribarstvo; sa saobraćaj i infrastrukturu; za zaštitu životne sredine; za ekonomska pitanja i komisija za socijalnu pomoć.

Cilj rada komisija je definisanje inicijativa, projekata i prijedloga za Jadransko-jonski region. Svaka komisija ima svoj jednogodišnji radni program, kojim rukovodi predsjednik ili zamjenik predsjednika. U cilju pružanja podrške definisanju Strategije za Jadransko-jonski region, AIE je, od juna 2011. godine, promovisala i organizovala nekoliko značajnih događaja i sastanaka na visokom nivou. Tokom šeste generalne skupštine AIE, održane 30. juna 2011. godine, u Campobosso, organizovan je okrugli sto pod nazivom “The Adriatic Ionian Strategy along the European integration process“. Zadatak ovog okruglog stola bilo je identifikovanje koraka koje je potrebno preduzeti u cilju promocije usvajanja EUSAIR.

Na generalnoj skupštini u Trstu, 2012 godine, uveden je Jadranski prekogranični program IPA (IPA Adriatic Cross-border Cooperation Programme- CBC), čiji je cilj jačanje kapaciteta za održivi razvoj jadranskog regiona kroz zajedničke strateške akcije partnera sa programske teritorije. Važan korak u tom pravcu, bio je i sastanak, koji je AIE organizovao 24. jula 2012. godine u Termoliju, na kojem su se okupili predstavnici Jadransko-jonske inicijative i svih foruma i asocijacija Jadransko-jonskog regiona, s fokusom na Strategiju. Tokom sastanka iskazano je opredjeljenje o neophodnosti stvaranja jake sinergije svih predstavnika regiona u cilju usvajanja Strategije. U okviru AdriGov projekta (Adriatic Governance Operational Plan), koji je finansiran iz Jadranskog prekograničnog programa, organizovan je okrugli sto “Korak prema strategiji Evropske unije za Jadransku i Jonsku makroregiju: Doprinos lokalnih i regionalnih vlasti“ 14. januara 2013. godine u Termoliju, u Italiji. Drugog dana je održana osma Opšta skupština, tokom koje je izvršena izmjena Statuta, organizacione strukture i naziva “Jadranska euroregija” (Adriatic Euroregion) u “Jadransko-jonska euroregija” (Adriatic Ionian Euroregion – AIE). Kao jedan od glavnih učesnika regiona sa bogatim iskustvom u promociji trannacionalne i preko-granične saradnje zemalja Jadransko-jonskog regiona, AIE i dalje igra ključnu ulogu u upravljanju Strategijom i služi kao operativni instrument u implementaciji projekata i programa.

Strategija za Jadransko-jonski region

Evropski savjet je, u zaključcima od 12. i 13. decembra 2012.godine, povjerio Evropskoj komisiji mandat za izradu Strategije EU za Jadransko-jonski region i to do kraja 2014. godine. Komitet regija (Committee of the Regions-CoR) je, na sjednici od 30.januara 2013. godine, uspostavio Međuregionalnu Jadransko-jonsku grupu (CoR Adriatic-Ionian Interregional Group). Evropska komisija je, 30. novembra 2012 godine, prezentovala Komunikaciju o Pomorskoj strategiji za Jadransko i Jonsko more (engl. Maritime Strategy for the Adriatic and Ionian Sea), koja obuhvata četiri sektora djelovanja: (1) maksimiziranje plave ekonomije, (2) zdravija pomorska okolina (3) sigurniji i bezbijedniji prostor i (4) odgovorno i održivo ribarstvo. Usvojena Pomorska strategija je dala okvir i bazu za Strategiju za Jadransko Jonski region, u koju je kasnije inkorporirana. ((COM(2012) 713 final COM(2012) 713 on „ A maritime strategy for the Adriatic and Ionian Seas“)) Evropska komisija je 17. juna 2014. godine usvojila Informaciju o EUSAIR, sa Akcionim planom. Informacija i Akcioni plan su upućeni ostalim institucijama i tijelima EU na uvid. Savjet za opšte poslove (GAC) je 29. septembra 2014. godine usvojio zaključke o EUSAIR, a Evropski savjet je zvanično odobrio Strategiju 24. oktobra 2014.godine i pozvao sve učesnike da otpočnu sa njenom implementacijom. Inspirisana Baltičkom i Dunavskom strategijom, usvojena je Strategija EU za Jadransko-jonski region (engl. EU Strategy for the Adriatic and Ionian Region – EUSAIR). EUSAIR obuhvata osam zemalja Jadransko-jonske inicijative, od kojih su četiri zemlje članice EU (Italija, Grčka, Slovenija i Hrvatska), dvije su zemlje kandidati (Srbija i Crna Gora) i dvije zemlje su potencijalni kandidati (Bosna i Hercegovina i Albanija). Glavni cilj strategije je ubrzani društveno-ekonomski razvoj Jadransko-jonske makroregije kroz pojačanu saradnju osam zemalja u područjima prometne infrastrukture, energetike, plavog rasta, turizma te očuvanja bioraznovrsnosti. Italijansko predsjedništvo Savjeta EU u saradnji sa Evropskom komisijom, Jadransko-jonskom inicijativom i italijanskom regijom Marče (ital..Regione Marche) organizovali su Konferenciju o lansiranju Strategije za Jadransko-jonski region, 18. novembra 2014. godine u Briselu. Pored predstavnika zemalja Jadransko-jonskog regiona, Konferenciji su prisustvovali i predstavnici Evropske komisije koji su zaduženi za regionalnu politiku, životnu sredinu, pomorsku politiku i ribarstvo, kao i predstavnici Evropske komisije zaduženi za pitanja dobrosusjedske politike i proširenja; predstavnici Evropskog parlamenta i Evropskog ekonomskog i socijalnog komiteta. Tokom konferencije ministri su usvojili Zajedničku Izjavu o upravljačkom sistemu EUSAIR i partnerstvu s EK u cilju implementacije Strategije, sa propratnim Radnim dokumentom. Dokument sadrži smjernice za dalji rad u provođenju Strategije uključujući i konkretne obaveze zemalja na nacionalnom nivou. Zajednička Izjava izražava političku podršku provođenju EUSAIR i pružanju pomoći zemljama kandidatima i potencijalnim kandidatima u njihovom približavanju Evropskoj uniji. U drugom dijelu Konferencije, održani su sastanci na ekspertskom nivou, koji su uključivali konsultacije koordinatora Stubova i nacionalnih kontakt osoba u cilju kreiranja što efikasnije strukture i mehanizma na različitim nivoima u implementaciji Strategije. Tokom Konferencije, kojoj je prisustvovalo oko 500 učesnika, predstavljeni su novi logo i web sajt Strategije (www.adriatic-ionian.eu).

Strategiju koordinira Generalni direktorat za regionalnu i urbanu politiku EU (DG Regional and Urban Policy) u saradnji sa Generalnim direktoratom za pomorske poslove i ribarstvo (DG Maritime Affairs and Fisheries). Opšti cilj Strategije je promocija održivog privrednog i društvenog napretka u regiji zahvaljujući rastu i stvaranju radnih mesta, te poboljšavanjem privlačnosti, konkurentnosti i povezanosti regije, uz istovremeno očuvanje životne okoline i osiguravanje zdravog i uravnoteženog morskog i obalnog ekosistema. Prvobitno je bilo predviđeno šest prioriteta Strategije, ali je taj broj smanjen na četiri, u skladu sa preporukom Evropske komisije da se nove makro-regionalne strategije koncentrišu na manji broj jasno definisanih ciljeva, u cilju efikasnije implementacije. ((COM(2013) 468 final)) U skladu sa postavljenim ciljevima, definisana su četiri stuba EUSAIR, koordiniraju zajedno dvije zemlje, od kojih je jedna članica EU i jedna nečlanica.

EUSAIR- stubovi i koordinatori

Stubovi	Koordinatori
1. Plavi rast (Blue Growth)	Grčka zajedno sa Crnom Gorom
2. Povezivanje regiona (Connecting the Region)	Italija zajedno sa Srbijom
3. Životna sredina (Environmental quality)	Slovenija zajedno sa BiH
4. Održivi turizam (Soustainable Tourism)	Hrvatska zajedno sa Albanijom

Saradnja će se odvijati i kroz dvije podoblasti: “Istraživanje, inovacije i razvoj malih i srednjih preduzeća” i “Izgradnja kapaciteta,” koje se prožimaju kroz sva četiri pomenuta stuba. Stubovi su međusobno povezani. Tako umrežavanje prometne infrastrukture u Jadransko-jonskoj regiji doprinosi sveukupnom razvoju regije i olakšava pristup turističkim i ostalim resursima.

Cilj prvog stuba – Plavi rast je inovativni morski i pomorski rast u Jadransko-jonskom regionu, koji će se ostvarivati putem promocije održivog ekonomskog razvoja i zaposlenja kao i poslovnih prilika u sektorima plave ekonomije. Stub je fokusiran na sljedeće tematske cjeline: plavu tehnologiju, ribarstvo i akvakulturu te pomorstvo i pomorsko upravljanje i usluge, budući da ovi sektori imaju veliki potencijal za održivi rast i zapošljavanje. Da bi se ovi potencijali na bolji način iskoristili, postoji potreba da se razvijaju pomorski klasteri, koji će čvršće povezati poslovni sektor, istraživanje i javni sektor. Koordinatori ovog stuba su Grčka i Crna Gora.

Drugi stub, Povezivanje regiona, fokusiran je na bolje povezivanje u makro-regionu u domenu transporta i energetike, što je od velikog značaja, s obzirom na to da Jadransko i Jonsko more predstavljaju važne saobraćajne pravce putnika, roba i energije. Tri su strategijske teme ovog stuba: pomorski transport, intermodalno povezivanje i razvoj energetske mreže. Italija i Srbija su koordinatori akcija ovog stuba.

Kvalitet životne sredine kao treći stub Strategije bavi se očuvanjem, zaštitom i poboljšanjem kvaliteta životne sredine Jadransko-jonskog regiona, a koordinaju ga Slovenija i Bosna i Hercegovina. Ciljevi ovog stuba su usklađeni sa EU ciljevima vezanim za životnu sredinu, iskazanim u Pomorskoj direktivi (the Marine Strategy Framework Directive- MSFD), Direktivi o vodama (the Water Framework Directive – WFD), Direktivi o otpadu (the Waste Directive) i Direktivi o pticama i staništima (the Birds and Habitats Directive). S obzirom da se ovaj stub bavi pritiscima koji prijete kako morskom tako i kopnenom bioraznovrsnosti, staništima i ekosistemima, to EUSAIR ima zadatak da značajno doprinese ostvarivanju ciljeva EU Strategije o biodiverzitetu do 2020 (The EU 2020 Biodiversity Strategy). Važan zadatak ovog stuba je osiguranje uključivanja pitanja vezana za kvalitet životne sredine u ostala tri stuba, kako bi se oni razvijali na održiv način.

Ciljevi četvrtog stuba, Održivi turizam su obezbjeđivanje raznovrsnosti proizvoda i usluga i rješavanje sezonskog turizma te poboljšanje kvaliteta i inovativnih rješenja. Zbog toga je ovaj stub fokusiran na dvije tematske cjeline: razvijanje raznovrsne turističke ponude proizvoda i usluga i održivo i odgovorno upravljanje turizmom, što uključuje inovacije i kvalitet. Turizam, koji je zaslužan za 9% svjetskog društvenog proizvoda i 200 miliona radnih mjesta, predstavlja značajan generator održivog razvoja i kreiranja radnih mjesta. Posljednjih desetak godina ovaj sektor doživljava dinamičan rast, posebno u zemljama u razvoju, u kojima je prosječna godišnja stopa rasta bila 5,6%, dok je u razvijenim zemljama ova stopa bila 1,8%.((UNWTO, “Un tourisme Durable pour le Développement,” 2013, p. 19.)) Prema predviđanjima Svjetske turističke organizacije Ujedinjenih nacija (UNWTO), tendencije rasta svjetskog turizma će se nastaviti i u narednim godinama.

Jadransko-jonski region, zahvaljujući izuzetnim prirodnim ljepotama, morskom i kopnenom biodiverzitetu, kao i bogatom kulturno-istorijskom nasljeđu, ima veliki potencijal za razvoj raznih vidova održivog turizma. Na žalost, ovi potencijali nisu još uvijek dovoljno iskorišteni. Regionalna saradnja treba da doprinese diverzifikaciji turizma, smanjenju zavisnosti od sezonskih uticaja te ograničavanju negativnog uticaja turističkog sektora na životnu sredinu. Najvažnije aktivnosti, koje su planirane radi ostvarivanja postavljenih ciljeva su:

• Razvoj Jadransko-jonskog brenda za razne turističke proizvode i usluge,
• Diverzifikacija i širenje sektora krstarenja i nautike ka priobalju,
• Kreiranje platforme za istraživanje i razvoj sa univerzitetima, istraživačkim centrima i poslovnom zajednicom,
• Promocija novih turističkih ruta za pješačenje, biciklizam, jedrenje itd,
• Poboljšanje pristupa turističkim proizvodima i uslugama starijim i nemoćnim osobama i
• Njegovanje kulturne baštine regiona u saradnji sa sektorom za kulturu. ((European Commission, “For a Prosperous and Integrated Adriatic and Ionian Region,” European Union, Regional and Urban Policy, June 2014, p. 10.))

Sve akcije u okviru unapređenja privlačnosti regiona koordiniraju Hrvatska i Albanija.

Pored ova četiri prioriteta EUSAIR, postoje i dva horizontalna principa, koja su uključena u sva četiri stuba i to su: (1) ublažavanje i prilagođavanje klimatskim promjenam;, i (2) upravljanje rizicima od nepogoda (požari, suše, poplave, zemljotresi i sl.).

Za Jadransko-jonsku strategiju, kao i za prethodne dvije makroregionalne strategije Evropske unije takođe važi koncept “3DA” i “3NE”. Pravilo “3NE” znači da nema novih institucija, novog pravnog okvira niti novih fondova za sprovđenje Strategije. Naglasak se stavlja na nove ideje, efikasniju saradnju postojećih institucija i korištenje postojećih fondova ( “3DA“). Makro regionalne strategije su vezane za teritorijalnu saradnju, koja ima svoje vlastite programe i izvore. Za finansiranje projekata u okviru četiri stuba EUSAIR-a na raspolaganju su evropski stkrukturni fondovi i investicioni fondovi za period 2014-2020. Zemlje koje nisu članice EU mogu koristiti sredstva Instrumenta podrške predpristupanju (IPA II). Okvir za investiranje za zapadni Balkan (WBIF) pruža finansijsku i tehničku podršku za strategijsko investiranje, posebno u domenu infrastrukture, energetske efikasnosti i razvoj privatnog sektora.

Osim toga, postoje i značajni evropski fondovi za specifične EUSAIR stubove:

• Za implementaciju projekata i akcija u okviru prvog stuba mogu se koristiti sredstva
  Evropskog fonda za pomorske poslove i ribolov (European Maritime and Fisheries Fund- EMFF) i sredstva Okvirnog programa za istraživanje i inovacije – Horizont 2020 (Framework programme for Researh and Innovation- Horizon 2020).
• Za drugi stub može se koristiti Mehanizam za povezivanje Evrope 2014-2020 (Connecting Europe Facility – CEF) 2014-2020.
• Treći stub može koristiti fondove koji proizilaze iz Programa za životnu sredinu i
  klimatske promjene (Programme for Environment and Climate Action – LIFE), 2014-2020, koji su dostupni i za zemlje izvan EU.
• Četvri stub može koristiti sredstva Programa za konkurentnost i za mala i srednja
  preduzeća (Programme for the Competitiveness of Enterprises and SMEs – COSME) 2014-2020. ((Italian Trade Agency, Newsletter, “Opportunita dall’EUROPA” Anno 2, n.7 – Novembre 2014., Ufficio di Bruxelles, p 11.))

U okviru programa Evropske kohezione politike za period 2014-2020 godine uspostavljena su i tri nova programa za Jugoistočnu Evropu: Dunav, Balkan-Sredozemlje i ADRION.

Jadransko-jonski program transnacionjalne saradnje (The Adriatic Ionian Transnational Programme – ADRION) 2014-2020 ima za cilj pružanje podrške dugoročnom razvoju Jadransko-jonskog regiona i jačanje transnacionalne saradnje između zemalja učesnica.Program geografski pokriva isto područje kao i EUSAIR i uključuje osam zemalja JJI. ADRION program ima četiri tematska cilja: Jačanje istraživanja, tehnološkog razvoja i inovacije (TO1); Zaštita životne sredine i promocija efikasnosti izvora (TO 6); Promocija održivog transporta i otklanjanje uskih grla u ključnoj mreži infrastrukture (TO 7) i Podrška upravljanju EUSAIR putem jačanja institucionalnih kapaciteta i unapređenja efikasnosti javne administracije i ključnih donosioca odluka i pružanja pomoći napretku implementacije zajedničkih prioriteta (TO11). Program će finansirati Evropski fond za regionalni razvoj (European Regional Development Fund –ERDF) u iznosu od 83,4 miliona EUR i IPA II u iznosu od 15,7 miliona EUR. Namjena sredstava programa je sljedeća: 46% sredstava za zaštitu životne sredine; 20% budžeta za inovacije, 18% za razvoj održivog transporta i 16% za podršku Strategiji za Jadransko-jonski region i tehničku pomoć.((ADRION Final Ex-ante Report)) Predstavnici iz osam zemalja partnera čine radnu grupu programa ADRION (Programme Task Force –TF), koja je radila na pripremi dokumenta operativnog programa. Od svog formiranja, ADRION radna grupa je održala nekoliko sastanaka- u Krfu,17. oktobra 2013; u Ljubljani 18. decembra 2013.; u Zagrebu, 1. aprila 2014.; u Beogradu, 23 maja 2014; u Bolonji 22 jula 2014; u Ankoni, 04. septembra 2014.; u Briselu, 19. septembra 2014.;9 i 10. oktobra 2014. u Solunu; 10. i 11. decembra 2014 i u Ankoni, 21. januara 2015. godine U decembru 2014. godine, Evropskoj komisiji je dostavljen tekst ADRION programa i njegovo odobravanje je uslijedilo 21. oktobra 2015. godine. ADRION program sa posebnim fokusom na jačanje inovacija i istraživanja, značajno će pomoći uspješnijoj implementaciji Jadransko jonske strategije.

Zaključna razmatranja

Budući da Jadransko-jonski makro region čini most između Centralne Evrope i Sredozemlja to Strategija EU ya Jadransko jonski makro region ima važnu geostratešku dimenziju. U svjetlu otvorenog regionalizma, Jadransko-jonski region može predstavljati važnu sub-regionalnu komponentu, koja će doprinijeti integraciji Sredozemlja.((Andrea, Stocchiero, “La Strategia dell’ Unione Europea per la Macroregione Adriatico Ionica e la politica estera italiana,” CeSPI e ISTRID, Marzo 2014, p.7.))  Region se suočava sa brojnim izazovima, od kojih su najozbiljniji opasnost od zagađenja mora, prekomjerni ribolov, jaz u socijalno-ekonomskom razvoju, nedostatak povezanosti energetskih mreža, propusti u oblasti kopnenog, pomorskog i vazdušnog transporta i nedovoljni administrativni kapaciteti u regionu. Morski i obalni eko sistemi Jadranskog i Jonskog mora su izloženi su velikim pritiscima usljed zagađenosti. To dovodi do gubitka bioraznolikosti i smanjenja sposobnosti da se odgovori na klimatske promjene, koje ovaj region pogađaju mnogo više nego ostale dijelove Evrope. Ovi izazovi i problemi nisu karakteristični za jednu ili nekoliko zemalja nego su zajednički za region i zbog toga mogu biti bolje i efikasnije rješavani saradnjom i zajedničkom akcijom. Vodeća ideja Strategije za Jadransko-jonski region kao i prethodne dvije EU strategije je stvaranje makro regiona sigurnosti, stabilnosti i prosperiteta radi dobrobiti svih njegovih žitelja. Ključni cilj EUSAIR je promocija održivog ekonomskog rasta i zapošljavanja kao i teritorijalne kohezije Jadransko-jonskog regiona, uključujući i koheziju između obale i unutrašnjosti, uz očuvanje, zaštitu i unapređenje prirodne sredine i zdravih morskih i priobalnih ekosistema. Dajući integrisani okvir za ostvarenje pametnog, održivog i uključivog rasta Jadransko-jonskog regiona, Strategija doprinosi ostvarenju ciljeva strategije “EU 2020”. Strategija za Jadransko-jonski region predstavlja prvu makro-regionalnu strategiju, koja obuhvata jednak broj zemalja članica EU i zemalja ne-članica. Akcioni plan, koji prati Strategiju struktuiran je na bazi četiri prioritetna stuba i to plavi rast; povezivanje regiona, kvalitet životne sredine i održivi turizam. Saradnja se odvija i kroz dvije unakrsne podoblasti: “Istraživanje, inovacije i razvoj malih i srednjih preduzeća” i “Izgradnja kapaciteta,“ koje prožimaju sva četiri stuba. Postoje i dva horizontalna principa, koji su takođe zajednički za sva četiri stuba: ublažavanje i prilagođavanje klimatskim promjenama, kao i upravljanje rizicima od nepogoda. Akcije stubova EUSAIR zajednički koordiniraju po dvije zemlje i to jedna zemlja, koja je članica EU i jedna, koja nije članica. Na taj način zemlje kandidati i potencijalni kandidati ostvaruju blisku saradnju sa zemljama članicama EU. Implementacija strategija predstavlja veoma složen proces, a različit status obuhvaćenih zemalja, još dodatno komplikuje upravljanje EUSAIR. Dosadašnja iskustva ukazuju na potrebu uspostavljanja ravnoteže između institucionalnog okvira i dinamičke uključenosti donosioca odluka u zemljama, koje su obuhvaćene strategijom. Evropska komisija je, u julu 2013. godine, objavila studiju “Makroregionalno iskustvo Evrope: prva ocjena”, koja razmatra uspješnost ovih strategija i daje preporuke za budućnost. Studija ističe pozitivan efekat, koji su dvije makro-regionalne strategije EU imale na jačanje saradnje zemalja članica EU sa trećim zemljama. Izvještaj ukazuje i na određene slabosti i teškoće, koje su se ispoljile tokom primjene strategija. Naglašava se, da je u cilju uspješne impletentacije makro-regionalnih strategija, potrebno dati centralno mjesto ovom pristupu u strategijskim nacionalnim i regionalnim planovima kao i da je neophodno da sami regioni postave jasniji i transparentniji proces odlučivanja. U cilju uspješne implementacacije EUSAIR, neophodno je aktivno učešće građana i teritorija kroz saradnju. Makro-regionalne strategije EU imaju i vanjsku dimenziju. Slično kao i Dunavska strategija, Jadransko-jonska strategija uključuje zemlje kandidate i potencijalne kandidate i predstavlja instrument jačanja procesa njihovog pridruživanja Evropskoj uniji. Kreiranje Jadransko-jonskog makro regiona i lansiranje strategije otvara nove razvojne mogućnosti za Bosnu i Hercegovinu.

Literatura

1. Adriatic Ionian Euroregion, Adriatic Ionian Euroregion Contribution to the EUSAIR,
   General Secretariat, Campobasso, Italy, January 2014. www.adriaticionianeuroregion.eu
2. European Commission, For a Prosperous and Integrated Adriatic and Ionian Region,
   European Union, Regional and Urban Policy, June 2014.
3. European Commission, COM (2014) 284 final, Brussels, 20.5. 2014.
4. European Parliament, New role of macro-regions in European Territorial cooperation,
   Study, Directorate General for Internal Policies, Regional Development, January 2015, http://www.europarl.europa.eu/studies
5. Organisation mondiale du tourisme (UNWTO), Guide du tourisme durable pour le développement, 2013.
6. Stocchiero, Andrea, La Strategia dell’ Unione Europea per la Macroregione Adriatico Ionica e la politica estera italiana, CeSPI e ISTRID, Marzo 2014
7. Stocchiero, Andrea, “The geopolitical game of the European Union strategy for macro-regions: Where does the Mediterranean stand?” Working Papers. 74/2010, Rome, July 2010.
8. Savić, Biljana, “Makroregionalne strategije EU,” Porezni savjetnik broj 7-8, Revicon d.o.o., Sarajevo, april 2014.,str. 142.-150.
9. Italian Trade Agency, Newsletter, “Opportunita dall’EUROPA”, Anno 2, n.7 – Novembre 2014., Ufficio di Bruxelles, pp. 9-13.
10. Internet: http://ec.europa.eu/regional_policy/thefunds/regional/index_en.cfm/05/04/2014.
11. Internet: http://www.ai-macroregion.eu/index.php?option=com_content&view=article&id=178&Itemid=667
12. Internet: http://www.forumaic.org/visinfo.php?s=0&i=265
13. Internet:http: www.aap2020.org
14. Internet: http://www.ice.it/balcani
15. Internet: http://ec.europa.eu/regional_policy/index.cfm/en/policy/cooperation/macro-regional-strategies/adriatic-ionian/
16. Internet: http://www.adriatic-ionian.eu/
17. Internet: http://mvp.gov.ba/vanjska_politika_bih/multilateralni_odnosi/regionalne_inicijative/jadransko_jonska_inicijativa/?id=148
18. Internet: http://www.uniadrion.net/20/03/2015
19. Internet: http://www.southeast-europe.net/en/about_see/adriaticionianprogramme/